8 rzeczy, które należy wiedzieć w przypadku wystąpienia udaru słonecznego

Okres letni oznacza znaczny wzrost temperatury. To czas, w którym odnotowuje się najwięcej przypadków udaru słonecznego. Szczególnie narażone na przegrzanie organizmu są dzieci, osoby starsze i turyści podróżujący z umiarkowanych stref klimatycznych do tropikalnych, czy też subtropikalnych krajów. Oto najważniejsze kwestie, które należy wiedzieć w przypadku wystąpienia udaru słonecznego. Przedstawiamy praktyczne porady, jak uniknąć przegrzania oraz wskazujemy, jakie jest prawidłowe postępowanie w przypadku podejrzenia udaru cieplnego.

Co to jest udar cieplny?

Udar cieplny jest stanem zagrażającym życiu, w którym dochodzi do przegrzania organizmu. To sytuacja, w której temperatura narządów wewnętrznych przekracza 40-41 stopni Celsjusza. Pojawia się na skutek ekspozycji organizmu na wysoką temperaturę otoczenia, najczęściej w połączeniu z wysoką wilgotnością. Czym się różni udar cieplny od udaru słonecznego?

Udar słoneczny to jedna z form udaru cieplnego najcięższy skutek przegrzania organizmu (szczególnie na skutek ekspozycji na promieniowanie głowy i karku). W niektórych przypadkach nie wywołuje niebezpiecznych dla zdrowia konsekwencji, ale w innych może zakończyć się uszkodzeniem narządów, a nawet śmiercią.

Przyczyny udaru słonecznego

Główną przyczyną udaru słonecznego jest nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne. Skutkiem tego jest wzrost temperatury ciała, a organizm przestaje radzić sobie z odprowadzaniem nadmiaru ciepła. Wśród czynników zwiększających ryzyko wystąpienia udaru cieplnego wymienia się:

• ciężką pracę fizyczną,
• noszenie ciężkiej odzieży ochronnej,
• podejmowanie aktywności fizycznej podczas upałów,
• brak odpowiedniego nawodnienia organizmu.

Istotnym czynnikiem ryzyka jest także wiek. Specjaliści podkreślają, że na udar słoneczny najbardziej narażone są dzieci i osoby w podeszłym wieku. Ryzyko to jest wyższe również w przypadku osób otyłych oraz przyjmujących niektóre grupy leków (np. moczopędne i przeciwhistaminowe).

Wczesne etapy udaru słonecznego

Nim dojdzie do udaru słonecznego, organizm musi osiągnąć odpowiednią temperaturę i poziom odwodnienia. Dlatego pacjent przechodzi dwie fazy. Pierwsza z nich to stres cieplny. Wówczas organizm wystawiony jest na nadmierne wytwarzanie ciepła. Dzieje się tak najczęściej podczas aktywności fizycznej, ale również w spoczynku. Człowiek miewa wtedy uczucie dyskomfortu, odczuwa fizjologiczne zmęczenie i zmniejsza się jego wydolność. Jednak temperatura ciała pozostaje w normie poniżej 38˚C.

Z kolei wyczerpanie cieplne bezpośrednio poprzedza udar. Ciepłota ciała znacznie wzrasta z 38-40˚C i widoczne jest obfite pocenie się. Pojawia się również lekkie odwodnienie, które może powodować nudności, bóle głowy, a nawet omdlenia.

Udar słoneczny – objawy

Kiedy znane są już symptomy wczesnych etapów udaru cieplnego, to warto wiedzieć, jakie są objawy ostatniej fazy przegrzania. Prawidłowe rozpoznanie tych stanów zapobiegnie omdleniu, czy utracie przytomności. Ciepłota ciała w przypadku udaru słonecznego przekracza 40-41˚C. Jest to jednoznaczne z wysokim odwodnieniem. Warto wówczas zwrócić uwagę na stan skóry. Ta poza tym, że jest sucha i gorąca, to często silnie zaczerwieniona – szczególnie na twarzy, szyi i w okolicach klatki piersiowej. Bezpośrednio zagrażającymi życiu objawami udaru cieplnego są omdlenia, utrata przytomności, wstrząs. Można spodziewać się również:

• zawrotów głowy,
• drgawek,
• bladości lub zaczerwienienia skóry (lub oparzeń),
• silnego pocenia się,
• majaczenia,
• splątania,
• zaburzeń koncentracji,
• biegunki,
• nudności,
• zwiotczenia mięśni,
• zaburzeń krzepnięcia.

Udar słoneczny – ile trwa?

Na pytanie ile trwa udar słoneczny, trudno udzielić jednoznacznej odpowiedni. Uzależnione jest to od kilku czynników, w tym m.in. od stopnia przegrzania organizmu. Znaczenie ma także wiek oraz stan zdrowia konkretnej osoby. Pierwsze objawy mogą pojawić się nawet po około 3-4 godzinach, ale we wczesnym etapie najczęściej ciężko je rozpoznać. Udar cieplny w niektórych przypadkach trwa kilka-kilkanaście godzin, a w innych nawet kilka dni (dotyczy poważniejszych przypadków). Mając świadomość, że jest to stan zagrożenia życia, należy udać się po pomoc medyczną już w momencie wystąpienia pierwszych niepokojących symptomów.

Różnica między udarem słonecznym a gorączką

Dość często można spotkać się ze zjawiskiem mylenia gorączki z udarem słonecznym. Gorączka jest prawidłową reakcją organizmu, powodującą wzrost ciepłoty ciała, ale regulowaną przez centralny ośrodek termoregulacji. Temperatura podczas gorączki nie powinna przekraczać 41˚C. Z kolei w przypadku udaru cieplnego centralny ośrodek termoregulacji nie działa. W związku z tym ciepłota ciała może przekroczyć 41˚C. Poziom ten często prowadzi do uszkodzenia tkanek, a co za tym idzie również do poważnych powikłań zdrowotnych.

Udar słoneczny u dzieci i niemowląt

Dzieci to ta grupa pacjentów, która jest szczególnie narażona na działanie słońca i wysokich temperatur. To ze względu na cienką jeszcze pokrywę czaszki i nie w pełni rozwinięte mechanizmy termoregulacji. Udar słoneczny u dzieci i niemowląt jest trudny do zdiagnozowania.

Symptomy przegrzania są u małych pacjentów zbliżone do tych obserwowanych przy tzw. posocznicy bakteryjnej, czyli sepsy. Wówczas temperatura ciała wzrasta do co najmniej 38˚C, a nawet powyżej. Dochodzi również do przyspieszenia tętna ok. 90/min oraz pojawia się przyspieszony oddech (powyżej 20 oddechów na minutę). Ponadto stan ten u dziecka może przejawiać się także apatią, biegunką oraz płaczliwością. U niemowląt wskazuje się na szczególny rodzaj udaru cieplnego – zespół wstrząsu krwotocznego z encefalopatią.

Pierwsza pomoc przy udarze słonecznym

Podstawowym działaniem przy udzielaniu pierwszej pomocy podczas udaru słonecznego jest przeniesienie poszkodowanego w zacienione i chłodne miejsce. Jeśli pacjent jest przytomny, powinien ustawić się w pozycji półsiedzącej z dostępem do świeżego powietrza. Następnie należy nakładać na głowę oraz kark zimne i wilgotne kompresy. Większe okłady trzeba nanieść na pachwiny, pachy oraz szyję. Co 5-10 minut do przyjazdu pogotowia ratunkowego należy sprawdzać temperaturę, by nie doprowadzić do hipotermii. Odpowiedni poziom schłodzenia podczas udzielania pierwszej pomocy przy udarze słonecznym to 38,3˚C. Jeśli pacjent jest przytomny, powinien pić chłodną niegazowaną wodę lub soki owocowe.

W przypadku osoby nieprzytomnej należy zastosować pozycję boczną ustaloną. Z kolei przy stwierdzeniu braku oddechu, niezwłocznie trzeba przystąpić do sztucznego oddychania i kontynuować je aż do momentu przybycia lekarza. Błędem jest leczenie udaru słonecznego z zastosowaniem leków przeciwgorączkowych, gdyż w takim stanie mogą przyczynić się do uszkodzenia wątroby.

Leczenie udaru cieplnego

Leczenie udaru cieplnego poza podjęciem takich samych czynności, jak przy pierwszej pomocy w przypadku przegrzania m.in. chłodnych okładów, czy nawodnienia wyróżnia się dodatkowo:

• podanie płynów glukozowo-elektrolitowych,
• podanie leków wazopresyjnych (jeśli wstrząs utrzymuje się po nawodnieniu),
• monitorowanie w zakresie niedokrwistości i małopłytkowości,
• leczenie zaburzeń krzepnięcia,
• monitorowanie w kierunku obrzęku mózgu,
• wentylacja mechaniczna.

Udar słoneczny – powikłania

Wśród skutków udaru cieplnego wymienia się m.in. niewydolność nerek, czy kwasicę metaboliczną. Konsekwencje mogą dotyczyć także układu krążenia, a zalicza się do nich obniżenie ciśnienia tętniczego krwi i niewydolność serca. Czasami w wyniku przebytego udaru słonecznego rozwija się niedokrwistość, małopłytkowość oraz zaburzenia krzepnięcia krwi. Poważne powikłania mogą dotknąć także centralny układ nerwowy (śpiączka).

Niebezpiecznym stanem jest udar cieplny w ciąży, a także w okresie połogu. To poważne zagrożenie dla zdrowia matki i dziecka i może powodować ryzyko na każdym etapie ciąży. Następstwem utraty przytomności może być niedotlenienie płodu, a w konsekwencji uszkodzenie mózgu dziecka. Może dojść do przedwczesnego porodu, a nawet poronienia.

Jak uniknąć udaru słonecznego?

Okres wakacyjny, wyjazd do krajów tropikalnych, czy fale upałów to powód, by dowiedzieć jak postępować, gdy przebywa się w otoczeniu o wysokiej temperaturze i przeciwdziałać udarowi słonecznemu. Dzięki temu można uniknąć niepożądanych objawów z tytułu przegrzania organizmu, a w konsekwencji wystąpienia udaru słonecznego. W wakacje, lepiej cieszyć się słońcem, niż pobierać kroplówki na szpitalnym łóżku. W związku z tym warto chronić głowę, nakładając na nią chustkę lub czapkę. Należy też zadbać o zwiewne i najlepiej jasne ubrania. Wybierając się na spacer, lepiej maszerować po zacienionej stronie chodnika. W gorące dni trzeba dostarczać więcej płynów i zamiast sięgać po alkohol, warto postawić na odżywcze soki. Warto unikać spacerowania w godzinach okołopołudniowych (10-14), w których nasłonecznienie jest największe.