Biegunka - przyczyny i sposoby leczenia

Rozpoznania biegunki zarówno u dzieci, jak i dorosłych można dokonać przez ocenę konsystencji stolca oraz jego objętości i częstotliwości wypróżniania. Na ogół symptomy ustępują samoistnie, jednak nie należy lekceważyć pojawienia się biegunki. Jest ona objawem nieżytu żołądkowo-jelitowego, czyi zakażenia układu pokarmowego. Warto więc wiedzieć, jakie mogą być przyczyny biegunki i poznać sposoby jej leczenia, by szybko pozbyć się uciążliwych objawów.

Biegunka i jej rodzaje

Biegunka to stan chorobowy i jeden z najczęstszych objawów chorób układu pokarmowego. Definiuje się ją przez oddawanie zwiększonej liczby i objętości luźnych, płynnych lub półpłynnych stolców na dobę. W poszczególnych przypadkach można mówić również o stolcach patologicznych z obecnością krwi lub śluzu. Wyróżnić można trzy rodzaje biegunki:

• Biegunka ostra – diagnozowana jest przy oddawaniu luźnego, płynnego lub półpłynnego stolca 3 bądź więcej razy na dobę. Zauważalna może być również jego zwiększona objętość (u niemowląt powyżej 10 g/kg masy ciała). Biegunka ostra utrzymuje się do 14 dni. Najczęściej występuje u dzieci i dotyka większości małych pacjentów w pierwszych 3 latach życia.
• Biegunka przetrwała – jej objawy utrzymują się od 14 do 30 dni.
• Biegunka przewlekła – występuje najczęściej w przewlekłych chorobach zapalnych jelita np. wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, chorobie Crohna, czy alergii pokarmowej. Może utrzymywać się nawet ponad 4 tygodnie. W niektórych przypadkach (np. alergie pokarmowe, celiakia, nietolerancja glutenu) biegunka przewlekła ustępuje po zaprzestaniu spożywania drażniących jelito lub uczulających produktów.

Przyczyny biegunki

Główne przyczyny ostrej biegunki to zakażenia żołądkowo-jelitowe i zatrucia pokarmowe. Powodują je różnego rodzaju wirusy, bakterie, toksyny bakteryjne i pierwotniaki. U dzieci do 4 roku życia głównym odpowiedzialnym (ok. 70% przypadków) są rotawirusy grupy A, B i C. Z kolei wśród zakażeń bakteryjnych największą rolę odgrywają Salmonella i Campylobacter. Pasożyty należą do najrzadszych przyczyn biegunki, jednak stanowią wśród nich pewien odsetek. Najczęściej wskazuje się na pierwotniaki Cryptosporidium i Giardia - wywołują one biegunkę szczególnie u dzieci z obniżoną odpornością lub u pacjentów z ubogich krajów.

Szacuje się, że ok. 70% zachorowań na ostrą biegunkę infekcyjną jest związanych ze spożyciem zakażonej wody lub pokarmu. Duże znaczenie ma również kontakt z osobą chorą lub nosicielem oraz nieprawidłowa higiena rąk i spożywanej żywności. Chorobotwórcze mikroorganizmy często występują także w surowych jajach, mięsie, czy mleku i jego przetworach. W tym wypadku istnieje duże ryzyko zakażenia bakterią Salmonella.

Przyczyną ostrej biegunki może być również terapia antybiotykowa, która aktywuje bakterie Clostridium difficile. Ponadto dość często wyróżnia się tzw. biegunkę podróżnych, która pojawia się u pacjentów właśnie w czasie podróży. Ma to związek z wyjazdem szczególnie do krajów ze złymi warunkami sanitarno-higienicznymi.

Objawy biegunki

Obserwowane u pacjenta objawy infekcji przewodu pokarmowego są zależne od czynnika zakaźnego wywołującego chorobę. Sytuacja dotyczy zarówno dorosłych, jak i dzieci. Przy biegunce o podłożu bakteryjnym na początku pojawić się może wysoka gorączka, przekraczająca nawet 40 stopni C. Następnie występują bóle brzucha, a w końcu ciemne, śluzowate stolce, niekiedy z domieszką krwi i śluzu.

Z kolei w przypadku biegunki wirusowej zazwyczaj można zaobserwować wymioty, ponadto podwyższenie temperatury ciała, zajęcie górnych dróg oddechowych (katar, kaszel), czy wodniste,  obfite, kwaśne stolce.

Zapadalność na biegunkę w Polsce

Według danych Polskiego Związku Higieny zachorowalność w Polsce na biegunkę i zapalenia żołądkowo-jelitowe wynosiła 147/100 000 osób. Z czego najwięcej w województwie pomorskim 334,4/100 000 mieszkańców. Z kolei u dzieci do lat 2, które są narażone w głównej mierze na działanie rotawirusów, zapadalność w całym kraju wynosiła 2166,6/100 000 pacjentów. U dzieci do lat 2 najgorzej pod tym względem ponownie wypadło województwo pomorskie 3401,7/100 000 mieszkańców. Z kolei zapadalność na biegunki bakteryjne spowodowane zakażeniem Salomonellą wynosi 26,1/100 000 mieszkańców.

Sposoby leczenia biegunki

Biegunka na ogół ma łagodny przebieg, a plan leczenia niepowikłanej biegunki można ustalić z lekarzem telefonicznie lub podczas wizyty ambulatoryjnej. Leczenie pierwszego wyboru, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci będzie polegało na nawadnianiu (rehydratacji) doustnym, a w razie wskazań dożylnym. Wstępna faza nawadniania powinna trwać ok. 4-6 godzin. Podaje się wówczas płyn glukozowo-elektrolitowy DPN (doustny płyn nawadniający), przeznaczony zarówno dla dzieci i dorosłych. Europejskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego Dzieci (ESPGHAN) zaleca podanie w tym czasie 75 ml/kg masy ciała. Po pierwszej fazie nawadniania należy zadbać o zapewnienie wystarczającej podaży płynów, pokrywającej dobowe zapotrzebowanie. Można je wyliczyć metodą Hollidaya i Segara:

• przy wadze 1-10 kg podawać 100 ml/kg masy ciała,
• przy wadze 10-20 kg podawać 1000 ml + 50 ml/kg masy ciała  na każdy kg >10 kg mc
• przy wadze powyżej 20 kg podawać 1500 ml + 20 ml/kg masy ciała na każdy kg >20 kg mc.

Ponadto w celu uzupełniania strat płynów należy nadal podawać DPN w ilości 5–10 ml/kg masy ciała po każdych wymiotach lub stolcu biegunkowym.

Podczas leczenia biegunki należy unikać spożywania słodzonych soków owocowych oraz kolorowych napoi gazowanych typu coca-cola z zawartością sacharozy lub innych cukrów. Mogą one powodować biegunkę osmotyczną, która nasila utratę wody ze stolcem.

Ostra biegunka jest zazwyczaj procesem samoograniczającym się, stąd nie zaleca się stosowania antybiotykoterapii. Wyjątkiem jednak mogą być biegunki bakteryjne, np. zakażenie Shigella czy tzw. biegunka podróżnych. Wówczas lekarz może zalecić stosowanie odpowiednich leków  przeciwbakteryjnych (najczęściej antybiotyków z grupy fluorochinolonów oraz makrolidów).

W skracaniu czasu trwania biegunki w zależności od wieku pacjenta mają również pewne znaczenie probiotyki, smektyn dwuoktanościenny, recakadotryl i loperamid. O stosowanych środkach decyzję powinien podjąć lekarz.