Czym jest zespół policystycznych jajników, jak się go diagnozuje i leczy?
Zespół policystycznych jajników jest wynikiem dezintegracji czynnościowej nie zaś przyczyną konkretnego defektu ośrodkowego czy miejscowego w jajniku. Zespół ten może występować u nawet 30% kobiet, a połowa z nich może mieć trudności z zajściem w ciążę.
Przyczyny wystąpienia zespołu policystycznych jajników
Nie da się obecnie jednoznacznie podać przyczyny tego zespołu, bierze się pod uwagę udział czynników genetycznych (w rodzinie, w której zdiagnozowano PCO istnieje 51% ryzyko wystąpienia tego schorzenia w następnym pokoleniu).
Charakterystyczne zmiany zachodzące w jajniku polegają na: pogrubieniu jego osłonki, zwiększeniu powierzchni i objętości jajników, wzroście liczby pęcherzyków dojrzewających i ulegających atrezji oraz zwiększeniu skupisk komórek wnęki produkujących nadmiar androgenów. Często towarzysząca PCO insulinooporność również może przyczyniać się do wzrostu poziomu androgenów jajnikowych.
Młode pacjentki z PCO nie planujące aktualnie ciąży zmagają się często z nieregularnymi miesiączkami (czasami nawet brak miesiączki może występować do 180-360 dni) i nieprawidłowymi krwawieniami miesiączkowymi, nasilonym trądzikiem czy hirsutyzmem (nadmierne owłosienie ciała), jak również nierzadko z otyłością. U pacjentek planujących ciążę często zdarzają się zaburzenia płodności, zaburzenia seksualne i w wielu wypadkach również psychologiczne. U pacjentek, które zakończyły swoje plany prokreacyjne zespół ten wiąże się z ryzykiem wystąpienia zaburzeń metabolicznych (np. cukrzyca), pogorszeniem jakości życia, zwiększonym ryzykiem chorób układu sercowo-naczyniowego oraz ryzykiem niektórych nowotworów hormonozależnych (głównie raka endometrium być może również raka piersi).
Diagnostyka zespołu policystycznych jajników
Zespołu policystycznych jajników nie da się wyleczyć, można jednak po prawidłowo przeprowadzonej diagnostyce skutecznie go kontrolować farmakologicznie. Sposób leczenie uzależniony jest również od aktualnych oczekiwań pacjentki – wyregulowanie cykli miesiączkowych, starania o ciążę, poprawa jakości życia, zaburzenia metaboliczne itd.
Diagnostyka PCO opiera się obecnie na tzw. Kryteriach Rotterdamskich. Stwierdzenie 2 z 3 objawów upoważnia do rozpoznania zespołu. Kryteriami tymi są:
- hiperandrogenizm (kliniczny lub biochemiczny),
- nieprawidłowy obraz ultrasonograficzny jajników (kryterium u pacjentek co najmniej 8 lat po pierwszej miesiączce – zalecenie ESHRE),
- zaburzenia miesiączkowania pod postacią rzadkich miesiączek lub ich braku.
Według ESHRE nieregularne cykle miesiączkowe to takie, które są krótsze niż 21 dni lub dłuższe niż 35. Wartości te nie dotyczą młodych pacjentek w trakcie pierwszych 3 lat miesiączkowania.
Charakterystyczny dla zespołu przewlekły brak owulacji wiążę się nie tylko z niepłodnością ale również z zaburzeniami miesiączkowania. Brak owulacji, a w konsekwencji brak wytworzenia w jajniku ciałka żółtego wydzielającego progesteron nie tylko powoduje plamienia przed miesiączką, rzadkie miesiączkowanie lub jego całkowity brak ale również naraża błonę śluzową jamy macicy na przewlekłą ekspozycję na same estrogeny co może doprowadzić do wspomnianego wcześniej raka endometrium.
Działania profilaktyczne
Niezwykle ważne, choć regularnie bagatelizowane, jest zadbanie o prawidłową profilaktykę chorób układu sercowo-naczyniowego poprzez regularną ocenę ciśnienia tętniczego krwi, profilu lipidowego, glukozy na czczo (w okresie starań o ciążę obciążenie 75g glukozy) oraz dbanie o prawidłową masę ciała wraz z odpowiednią aktywnością fizyczna. Jest ona szczególnie zalecana u pacjentek z PCO ponieważ wykazują one zwiększoną tendencję do gromadzenia tkanki tłuszczowej w związku z towarzyszącymi zaburzeniami metabolicznymi. Pacjentki z PCO są bardziej narażone na wystąpienie nietolerancji glukozy, cukrzycy czy cukrzycy ciążowej.
Liczne badania potwierdziły obniżoną samoocenę oraz zaburzenia emocjonalne seksualne i psychologiczne (w tym depresje, zaburzeni lękowe, a nawet schizofrenia) związane z objawami hiperandrogenizmu i otyłością. Wskazana u tych pacjentek jest konsultacja psychologiczna, dietetyczna, porada dotycząca aktywności fizycznej, a w niektórych przypadkach również konsultacja seksuologa i psychiatry.
Duży zakres stosowanych opcji terapeutycznych w znaczącej większości przypadków przywraca regularne miesiączki, cykle owulacyjne, ułatwia zrzucenie nadmiaru masy ciała jak również poprawią jakość życia i zmniejsza lub całkowicie eliminuje objawy nadmiaru androgenów (nadmierny łojotok, trądzik, owłosienie).