Sposoby ochrony i metody postępowania w przypadku ukąszenia przez kleszcza

Lato to okres częstych wycieczek. Wówczas wielu podróżujących zażywa większego kontaktu z naturą. Wysoka trawa, zalesione ścieżki, czy gęste krzewy to naturalne środowisko kleszczy. Nieważne więc, czy wybieramy górskie wędrówki, biwak nad jeziorem, czy wypoczynek na działce, w każdym z tych miejsc można napotkać kleszcze. W takim wypadku należy odpowiednio się zabezpieczyć i poznać metody postępowania w przypadku ukąszenia przez kleszcza.

Borelioza a rumień wędrujący

Borelioza to choroba zakaźna, inaczej zwana chorobą z Lyme – przenoszona jest przez kleszcze. Wywołują ją bakterie - krętki z rodzaju Borrelia. Z reguły pierwszym alarmującym objawem boreliozy są zmiany skórne. Na początku zazwyczaj pojawia się tzw. rumień wędrujący. Objawia się on zaczerwienieniem w miejscu ukąszenia pojawiającym się od 3 do 30 dni od wniknięcia krętka. Jest najczęstszym, patognomonicznym (występującym tylko w tej chorobie) wczesnym objawem boreliozy. Rumień wędrujący zaczyna się od zaczerwienionej grudki w miejscu ukąszenia przez kleszcza. Z czasem zmienia się ona w pierścieniowaty, płaski rumień, powiększający się z pozostawieniem przejaśnienia w centrum - stąd pochodzi nazwa „wędrujący”.

Borelioza wczesna i późna – objawy

Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych dzieli boreliozę na postać wczesną i późną. Oba rodzaje choroby różnią się, czasem trwania oraz objawami. Postać wczesna boreliozy trwa do 6 miesięcy i wyróżnia się w niej następujące symptomy:

• rumień wędrujący,
• chłoniak limfatyczny skóry - mały guz występujący zwykle w okolicy ucha, moszny, sutków,
• limfadenopatia – powiększenie węzłów chłonnych,
• zaburzenia rytmu serca,
• zapalenie spojówki, tęczówki bądź siatkówki oka,
• zapalenie stawów,
• objawy ogólnoustrojowe o łagodnym przebiegu (gorączka, dreszcze, zawroty głowy, zaburzenia koncentracji, ból mięśni).

Z kolei późna postać boreliozy, trwająca powyżej 6 miesięcy, ujawnia się po upływie od kilku miesięcy do kilku lat od pierwotnego zakażenia, a występujące wówczas objawy to:

• zanikowe zapalenie skóry,
• przewlekłe zapalenie stawów i struktur okołostawowych,
• podostra encefalopatia, objawiająca się zaburzeniami emocjonalnymi,
• polineuropatia – uszkodzenie obwodowego układu nerwowego,
• przewlekłe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie mózgu (neuroborelioza)

Badania i diagnoza boreliozy

Rozpoznanie rumienia wędrującego spełnia kryterium rozpoznania choroby bez konieczności wykonywania badań laboratoryjnych. W celu rozpoznania najlepiej umówić się na wizytę do lekarza pierwszego kontaktu lub reumatologa. Natomiast w przypadku pojawienia się innych objawów – należy wykonać testy na boreliozę. Zakażony organizm wytwarza 2 rodzaje przeciwciał IgM i IgG. Te pierwsze pojawiają się po około 2 tygodniach. Z kolei IgG potrzebują ok. 3-6 tygodni i mogą utrzymywać się w organizmie przez wiele lat.

W związku z tym diagnostyka w kierunku boreliozy opiera się na testach serologicznych krwi: przesiewowych ELISA i potwierdzających Western Blot. Badania te mają na celu potwierdzenie obecności przeciwciał w klasach IgM i IgG przeciwko antygenom krętków. Warto zaznaczyć, że testy ELISA charakteryzują się większą czułością, ale też niższą swoistością. Przez to wyniki badań mogą być fałszywe. Jeśli ELISA daje wynik dodatni, dla którejś klasy przeciwciał, należy wykonać test potwierdzający Western Blot. Ma on znacznie wyższą swoistość. Dzięki temu umożliwia precyzyjną analizę antygenów zarówno dla świeżego, jak i przewlekłego zakażenia.

Leczenie boreliozy

Po rozpoznaniu choroby zarówno u dorosłych, jak i u dzieci stosuje się kurację antybiotykową. W zależności od tego, z jakim rodzajem pacjenta i typem choroby mamy do czynienia, dobór antybiotyków będzie inny. Do 3 głównych zalicza się:

• amoksycylinę,
• doksycyklinę (dorośli i dzieci powyżej 12 roku życia),
• cefuroksym (u osób uczulonych na amoksycylinę i doksycylinę)

Z kolei przy neuroboreliozie dożylnie podaje się ceftriakson. Zdarza się, że lekarz przepisuje również inne środki np.:

• makrolidy (preparaty: klarytromycyna, roksytromycyna, azytromycyna) - leki drugiego wyboru, podawane w przypadku nietolerancji lub przeciwskazań do zastosowania leków pierwszego wyboru.

Okres leczenia boreliozy powinien trwać 14-21 dni i na ogół nie więcej niż 1 miesiąc. W przypadku zapalenia stawów rekonwalescencja może przedłużyć się nawet do 3 miesięcy. W czasie leczenia warto pić zieloną herbatę i ziołowe napary, które wzmacniają układ immunologiczny, zwiększając odporność organizmu na infekcje. Szczególne znaczenie będą miały rośliny i dzikie owoce bogate w witaminę C np.: dzika róża, czarna porzeczka, dziki czarny bez, rokitnik zwyczajny.

Jak się chronić przed kleszczem?

Profilaktyka czynna, czyli szczepienie przeciw boreliozie jest niedostępna, dlatego kluczowe jest unikanie ukąszenia przez kleszcza (najbardziej naturalną ochroną przed kleszczem będzie zabezpieczenie  i kontrola stanu własnego ciała.) Na spacery w środowisku życia kleszczy powinno się zakładać długą, jasną odzież  z ciasnymi mankietami oraz nogawkami. Warto zadbać także o obuwie z wysokimi cholewkami. Po wędrówce należy dokładnie obejrzeć ciało i usunąć kleszcza, jeśli zajmie naszą skórę.

Przed podróżą w miejsca występowania kleszczy, warto zaopatrzyć się w tzw. repelenty, czyli specjalne środki odstraszające. W tym wypadku sprawdzą się te z wysokim stężeniem DEET. Należy jednak wiedzieć, że są niewskazane dla dzieci do 12 roku życia. Odstraszająco na kleszcze działa również permetryna impregnująca odzież oraz ikarydryna, którą stosuje się na skórę.

Drugą chorobą, którą powodują te pasożyty to kleszczowe zapalenie mózgu. W tym wypadku można i warto się zaszczepić, tym bardziej, że powikłania związane z tym schorzeniem mogą trwać wiele lat.

Jak wyciągnąć kleszcza?

Jeśli sposoby na ochronę przed kleszczem nie poskutkują, a pasożyt i tak nas zaatakuje, należy go niezwłocznie wyciągnąć. Jeśli zrobimy to w ciągu 24 godzin, istnieje bardzo małe prawdopodobieństwo infekcji. Świeżo zagnieżdżonego kleszcza można łatwo usunąć pęsetą lub metalowymi szczypcami. Trzeba zwrócić uwagę, by narzędzie było czyste i zdezynfekowane. Intruza należy chwycić tuż przy skórze i ciągnąc wzdłuż osi wkłucia. Wykręcanie, wyciskanie, czy miażdżenie kleszcza jest złą praktyką i może przynieść odwrotny efekt do zamierzonego.